یادگیری پژوهش محور (Inquiry-based learning)

مقدمه

یکی از مشکلات جدی بخش آموزش کشور، آموزش نتیجه محور یا مبتنی بر حافظه است در این روش یادگیری مبتنی بر گفتن، شنیدن و حفظ کردن است. این رویکرد غیر فعال مهمترین مانع یادگیری و خلاقیت است. بنابر این لازم است روش مناسب جایگزین این نوع یادگیری گردد.

یادگیری فرآیندی درونی است نه چیزی که بر فراگیران تحمیل شود. دانش‌آموزان خود، ایده‌هایشان را با شواهدی که برآمده از فعالیت‌های فیزیکی و ذهنی‌شان است مقایسه می‌کنند و آن‌ها را (در صورت ناسازگاری با شواهد) تغییر می‌دهند یا گسترده‌تر و مستدل می‌کنند. تعامل یادگیرنده‌ها با یک‌دیگر و معلم که معمولا به شکل بلند فکر کردن و یا گفت‌وگوی استدلالی (چانه‌زنی) رخ می‌دهد نقش مهمی در تغییر ساختار ذهنی آن‌ها دارد. پس معلم باید چنین فرصت‌هایی را برای تبادل و بازتاب ایده‌ها و افکار در طراحی آموزش‌اش در نظر گرفته باشد.

تدریس پژوهش محور

یادگیری پژوهش محور (Inquiry-based learning) یکی از الگوهای فعال و فرایند محور آموزش است که بر پایه سوالهای چالش برانگیز و موقعیتهای مبهم استوار است و به دانش آموز فرصت داده می شود تا طراحی و تصمیم گیری نموده و مسئله را حل نماید[1]. در این شیوه علاوه بر شنیدن، مولفه های مهمی همچون مشاهده، پرسش، تفکر، کاوشگری، آزمایش، و استدلال مورد توجه قرار می گیرد تا فراگیران از همان ابتدای تحصیل به توانمندی تفسیر و قضاوت و نظریه پردازی مجهز شوند در این شیوه، موضوعات درسی از سوی معلم یا دانش آموز به صورت یک موقعیت مبهم یا مسأله مطرح می گردند و کشف مفاهیم و راه حل های عملی برای مشکلات عینی، به صورت گروهی یا فردی به عهده دانش آموزان است[2]. در این شیوه به دانش آموز آزادی و فرصت تصمیم گیری داده می شود تا نحوه یادگیری را تمرین کند. در چنین رویکردی به جای نتیجه، تاکید بر فرآیند یادگیری است و فرآیند یادگیری شامل کسب مهارتهای عملکردی از قبیل مشاهده، جمع آوری اطلاعات، تفکر و استدلال است.

آموزش پژوهش محور صرفاٌ یک روش تدریس نیست بلکه استراتژی نوینی جهت آموزش روش یادگیری به دانش آموز است. در آموزش پژوهش محور، معلم نیز همگام با دانش آموزان در جستجوی پاسخ است وسایل و امکانات را فراهم می نماید و گام به گام مراحل مختلف کاوشگری را تا رسیدن به نتایج و اهداف تعیین شده هدایت و کنترل می نماید. در این شیوه تاکید بر چگونگی حل مسئله است نه پاسخ مسئله.

هدف تدریس پژوهش محور

هدف اصلی این رویکرد این است که معلم بتواند ساختارهای ذهنی فعلی دانش‌آموزان را بشناسد و برای تغییر آن‌ها برنامه‌ریزی کند. این تغییرها عبارتند از : شناسایی و برطرف کردن سدهای یادگیری (کژفهمی‌ها و کاستی‌ها)، مستدل کردن ایده‌ها بر اساس شواهد واقعی و گسترش ایده‌های درست‌تر.

ارتقای مهارت و بهبود دیدگاه معلمان در زمینه فرایند یاد دهی- یادگیری به روش پژوهش محور، افزایش نشاط و طربناکی فضای تعلیم و تربیت، ایجاد زمینه برای خود راهبری در یادگیری، درک اهداف، یادگیری همیارانه و توانایی خود ارزیابی فردی و گروهی در معلم و دانش آموز و افزایش قدرت نگرش علمی و دستیابی به سطوح بالای حیطه شناختی و تقویت توانایی تفسیر و قضاوت در دانش آموزان از دیگر اهداف این شیوه آموزش است.

تقویت مهارت های زیر از دستاورد های آموزش پژوهش محور است

- مشاهده و پرسشگری

- جستجوی اطلاعات در کتاب و سایر منابع

- طراحی آزمایش و تحقیق

- استفاده از وسایل و ابزار مناسب جهت گردآوری اطلاعات

- تفسیر و تحلیل داده ها، مقایسه، توضیح و پیش بینی موقعیت ها

- تبادل نتایج، همکاری و تعامل با دیگران

- استفاده از تفکر منطقی و انتقادی

چرخه یادگیری پژوهش محور (مدل 5E ):

در یادگیری پژوهش محور پنج گام اصلی وجود دارد که در طرح مفهومی زیر نشان داده شده است:

1- اتصال (connect/engage): هدف اصلی این گام برانگیختن دانش‌آموزان و ایجاد زمینه‌ی مناسب برای بیان و دفاع مستدل از ایده‌های‌شان است. معمولا ایجاد چالش برای حل کردن مشکل یا مسئله‌ای که در زندگی واقعی می‌توانند آن را تجربه کنند شیوه‌ی مناسبی برای این کار است. می‌توانیم مسئله را با روش‌های گوناگونی مطرح کنیم که یکی از آن‌ها استفاده از کارتون‌های مفهومی است. کارتون های مفهومی نقاشی هایی هستند که در آن ‌ها ایده‌های چند نفر برای پاسخ به یک سوال جذاب مطرح می‌شود، و در ادامه معلم نظر بچه‌ها را در مورد افکار و راه‌‌حل‌های پیشنهادی شخصیت‌های کارتون جویا می‌شود. معمولا این پرسش که "شما چگونه فکر می‌کنید؟" یا "نظر شما چیست؟" سرآغاز یک گفتمان استدلالی در کلاس است.

2- فعال‌سازی (activate/explore): مهم‌ترین هدف این گام که آمیزه‌ای از فعالیت‌های ذهنی و فیزیکی است، برنامه‌ریزی و اجرای یک تحقیق (investigation) گروهی است. معلم می‌تواند با پرسش "چگونه می‌توانیم بفهمیم کدام ایده درست‌تر است؟" بچه‌ها را تشویق کند بر اساس ایده‌های‌شان پیش‌بینی کنند و برای آزمودن پیش‌بینی‌های‌شان فعالیت‌هایی را طراحی و اجرا کنند. گوناگونی موقعیت‌ها، مانند فضای فیزیکی کلاس، امکانات و سایر موارد ایجاب می‌کند که معلم در برنامه‌ریزی این گام مشارکت کند.

انواع فعالیت پژوهشی که دانش آموزان در این بخش می توانند انجام دهند به شرح زیر است :

v راستی آزمایی (fair testing) : زنجیره ای چند مرحله ای است که در آن پژوهش گر با کنترل سایر متغیر ها، یک متغیر را تغییر می دهد و نتایج را ثبت و تفسیر می نماید. در مورد برخی از مسئله‌ها می‌توان یک متغیر را (که به آن متغیر مستقل هم گفته می‌شود) تغییر داد و به مشاهده‌ی آثار آن پرداخت (مانند بررسی تاثیر تاریکی بر تغییر رنگ برگ‌های نوعی گیاه سبز). معمولا برای انجام این گام دانش آموزان باید به سه پرسش اساسی پاسخ دهند: 1) چه چیزی را می‌خواهند تغییر دهند؟، 2) چه چیزی را باید مشاهده و اندازه‌گیری کنند؟ (و چگونه این کار را انجام می‌دهند؟) و 3) چه چیزهایی نباید تغییر کنند؟ (سایر عوامل احتمالی را کنترل کنند تا مطمئن شوند بر نتیجه‌ی به دست آمده تاثیر نداشته‌ است).

v تشخیص و طبقه بندی: دانش آموز اقدام به گروه بندی اجسام و رویداد ها در دسته های مشخص نموده و با استفاده از ملاک ها و کلید های شناسایی، گروه و دسته ی یک نمونه را تعیین می نماید.

v الگو یابی ( یافتن همبستگی ها ) : دانش آموز با مقایسه تعداد زیادی نمونه و یا روابط بین دو متغیر الگوی تغییرات را کشف نموده و مطابق با آن، وضعیت آتی نمونه ها را پیش بینی می نماید. گاهی برای بررسی پاسخ یک پرسش دست‌کاری یک متغیر ممکن نیست (مانند پیدا کردن ارتباط بین شکل‌های ماه و زمان در چرخه‌ی قمری). برای پژوهش در مورد این نوع مسائل بچه‌ها پیش‌بینی‌های‌شان را با داده‌هایی که از مشاهده‌ی مستقیم یا از منابع معتبر به دست می‌آورند مقایسه می‌کنند. برای این کار باید همبستگی بین داده‌ها را با یافتن الگوهای کمی یا گرایشی بیازمایند.

v مدل سازی: ساخت وسیله یا نمونه ی کوچک یک فرایند توسط دانش آموز که درک ساختار یا طرز کار آن را آسان تر نماید

3- ارائه (demonstrate/explain): در این گام که توصیف هم نام گرفته، مهم‌ترین کار گفت‌گوی استدلالی (بازتابی) و تبادل تجارب و افکار است. معلم فرصتی فراهم می‌کند که گروه‌ها نتایجی را که به دست آورده‌اند در یک گفت ‌وگوی کلاسی به شیوه‌های گوناگون در معرض قضاوت دیگران قرار دهند. در این تبادل و برخورد ایده‌ها، شواهد واقعی که یا محصول مشاهده‌ها و آزمایش‌ها هستند و یا از منابع معتبر گرفته شده‌اند حرف اول را می‌زنند. دخالت معلم در این گام، علاوه بر این که به توزیع برابر فرصت بیان افکار کمک می‌کند، مرور نقادانه‌ی افکار و روش‌ها را به دانش‌آموزان یاد می‌دهد. در مرحله‌ی ارائه به غیر از گفت‌ وگو، تاکتیک‌های متنوعی مثل استفاده از ICT این گام را غنی‌تر می‌کنند. کاربرگ‌هایی که معمولا معلم‌ها در مرحله‌ی فعالیت در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد، جمع‌بندی و مرور تغییر افکار را برای ارائه در این مرحله برای آن‌ها ساده‌تر می‌کند.

4- استحکام (consolidate/extend): این گام گسترش هم نامیده می‌شود. در مرحله‌ی استحکام بچه‌ها به تعمیم آموخته‌های‌شان در موقعیت‌های تازه، ایده‌های‌شان را بزرگ‌تر می‌کنند. در این‌جا گسترش تنها به معنای ارائه‌ی مثال‌های متفاوت نیست. بلکه محک زدن افکار در قلمروهایی فراتر اهمیت زیادتری دارد. از این دیدگاه آموزش هیچ‌گاه به انتها نمی‌رسد و چرخه‌ای تازه در پی چرخه‌های قبلی رخ می‌دهد (open-end process). معلم می‌تواند بخش بزرگی از این مرحله را به شکل کار در خانه یا انجام فعالیت‌های ناهم‌زمان (asynchronous)، برنامه‌ریزی کند.

فعالیتهایی که دانش آموزان در این بخش می توانند انجام دهند به شرح زیر است:

• وب پویه ( web-quest): به دانش آموزان تکلیف یا پرسشنامه ای ارائه می گردد که با مراجعه به منابع تعیین شده توسط معلم (پایگاه اینترنتی) و مشاهده و جمع بندی اطلاعات، به سوالات پاسخ می دهد. فرم شماره 4 پیوست شیوه نامه یک قالب پیشنهادی جهت طراحی وب پویه ارائه می نماید. دانش آموزان در این بخش به صورت هدایت شده به جستجو و گسترش دانسته هایشان در منابع خارج از کلاس می پردازند. ساختار وب پویه موجب می شود عملکرد دانش آموزان فرا تر از گردآوری داده های خام باشد.

• پژوهش های توصیفی (دانش آموزی) : جمع آوری نظرات دیگران، یافته های علمی یا مجموعه ای از داده ها و تحلیل آنها برای توصیف یک وضعیت یا فرایند خاص.

5- ارزش‌یابی (assessment/evaluate): معلم با جمع‌آوری اطلاعات و جمع‌بندی و تجزیه و تحلیل آن‌ها در تمامی مراحل آموزش می‌تواند از وقوع اشکال‌های احتمالی در حین فرآیند یادگیری باخبر شود و به موقع برای رفع آن‌ها دخالت کند. هدف این گونه ارزش‌یابی کمک به بچه‌ها برای رفع سدهای احتمالی بر سر یادگیری‌شان است. ملاحظه‌هایی مانند مشارکت دانش‌آموزان در ارزش‌یابی خودشان، تنوع روش‌ها و اولویت دادن به ارزش‌یابی عملکرد موجب اثربخش‌تر شدن فرآیند ارزش‌یابی می‌شود.

نمونه ی برگزیده 1 :

تدریس پژوهش محور مفهوم حجم – ریاضی پایه پنجم(مدل 5E) :

تعیین اهداف : 1- مفاهیم : الف- مفهوم حجم یا گنجایش را درک می کند.

ب- مفهوم حجم را بیان می کند

2- بعد مهارتی : الف- بین دو حجم با اندازه های متفاوت ارتباط برقرار می کند.

ب – با طراحی و انجام آزمایش دو حجم متفاوت را با یکدیگر مقایسه می کند.

ج- نتایج حاصل از آزمایش را در یک گفتگوی استدلالی (بازیابی) به کلاس ارائه می دهد

3- بعد نگرشی: الف- حجم های متفاوت را اندازه گیری و در مورد آنها قضاوت می کند.

ب- برای تعیین و بدست آوردن حجم های منظم و نامنظم علاقه نشان می دهد.

سناریوی تدریس و مراحل اجرای آن براساس مدل آموزشی پژوهش محور

گام 1 مرحله اتصال

1- به عنوان ایجاد انگیزه: همراه با یکی از دانش آموزان با یک تشت آب و یک هندوانه وارد کلاس شده پس از گفتن نام و یا خدا و توکل بر او:

به دانش آموزان می گویم حتماً از خود می پرسید که این هندوانه در ساعت درس ریاضی چه کار می کند؟ و در ادامه می گوئیم این هندوانه شروع درس ماست . این هندوانه هوس آب تنی کرده است .

شما خوب دقت کنید که پس از این آب تنی هندوانه در این ظرف آبی که تا جایی که علامت زده ام آب دارد چه اتفاقی رخ خواهد داد.

ناگهان هندوانه را درون ظروف آب می اندازم تا دانش آموزان سر ریز شدن آب از ظرف را ببیند و می پرسم چه شد ؟ چرا چنین شد ؟ بدون اینکه پاسخ را بشنوم؟

2- به سراغ کارتون مفهومی که از قبل تهیه شده است می روم و آن را در گوشه ای از تخته سیاه نصب می نمایم و رو به دانش آموزان کرده و می گویم همین اتفاقی که الان برای ما رخ داد برای زهرا در قصه رخ داده است ماجرا از این قرار است که زهرا هم هندوانه ای را که در دست داشت درون یک تشت آب انداخت و مشاهده کرد که مقداری آب از تشت بیرون ریخت و پس از این مشاهده برای زهرا این سوال پیش آمد، (چرا پس از افتادن هندوانه در آب مقداری از آب تشت بیرون ریخت ؟)

سپس به تصاویر پایین صفحه و ابرهای بالای سر آنها اشاره کرده و می گویم این سه دوست زهرا نظر خود را اینگونه بیان کرده اند:

1- چون هندوانه مقداری جا می خواهد

2- چون هندوانه سنگین است پس آب بیرون ریخت

3- چون هندوانه درون آب مقدرای جا و فضا را اشغال کرد پس آب بیرون ریخت

4- پس از خواندن این سه نظر می گویم (شما چه فکر می کنید؟) «نظر شما چیست؟»

فراگیران به صورت بارش مغزی ایده ها و نظرات خود را بیان می کنند ممکن است یکی از بچه ها هم با نظر دوم موافق باشد پس از اینکه بچه ها عقاید و نظرات خود را بیان می کردند ممکن است جریان به گونه ای پیش رفته باشد که او عقیده ی خود را تغییر داده باشد مجدداً ازا و می پرسم حالا نظرت چیست؟ اگر بر عقیده اش پا برجااست اجازه می دهیم تا آزمایش انجام شود شاید تاثیر گذار باشد و پس از انجام آزمایش مجدداً نظر او را می پرسم و در صورت نیاز (یک فعالیت هم برای این کار پیش بینی کرده ام که در پایان کار توضیح خواهم داد.) همچنین در این راستا یک تکلیف در بخش استحکام در نظر گرفته ام .

4- در ادامه می پرسم: بچه ها منظور از اینکه گفته شد هندوانه مقداری جا می گیرد یعنی چه؟

فراگیران : یعنی هندوانه حجم دارد؟

می پرسم : معنی حجم چیست؟

فراگیران : یعنی مقدار جایی که یک چیز یا شی ء اشغال می کند

معنا و مفهوم حجم را روی تخته سیاه می نویسم

5- سپس ادامه می دهم که سوال یا مسئله ی ما امروز این است که می خواهیم ببینیم «آیا همه ی اجسام به یک اندازه حجم دارند و جا اشغال می کنند؟». «یعنی حجم همه اجسام یکسان است؟»

گام 2 فعال سازی

6- می پرسم (فرضیه شما چیست؟) در گرده مطرح می کنند.

ادامه می دهیم اکنون با وسایلی که در اختیار دارید آزمایشی را طراحی کنید و برای انجام آن آرام (با یک سفر کوتاه) وارد گروههای خود شوید و آزمایش را مرحله به مرحله انجام داده و فرمی (چارت فرم شماره ی 6) را که در اختیار شما قرار می دهم را تکمیل کنید.

7- به گروهها سرکشی کرده در بعضی از گروهها وارد می شوم و در مواقع لزوم وارد بحث گروه می شوم (در هنگام کار فراگیران چک لیست مربوط به ارزشیابی گروه ها را پر می نماییم)

گام 3 مرحله ارائه : توصیف

8- پس ازاینکه گروهها آزمایش را به پایان رساندند در مرحله ارائه از یکی دو گروه می خواهم تا به جلوی کلاس آمده و نتایج کار خود و حاصل آزمایش و عملکردشان را با استفاده از چارت و وسایل بیان کرده و با کلاس به بحث بگذارند (گفت و گوی استدلالی بازتابی)

9- در این هنگام کل کلاس را مخاطب قرار داده (خوب از انجام این آزمایش چه نتیجه ای گرفتید)

نظرات دانش آموزان را می شنویم و در صورت نیاز خود به تکمیل آن می پردازیم.

10- در این قسمت مجدداً از دانش آموزی که با (نظر دوم کارتون مفهومی موافق بود) می پرسم حالا نظرت چیست؟

11- در این قسمت برای اینکه زمینه را برای انجام یک تکلیف در بخش استحکام آماده نمایم رو به فراگیران می گویم:

شما در آزمایشی که انجام دادید مشاهده کردید که هر جسمی که در آب قرار می گرفت به اندازه ی جایی که اشغال می کرد سطح آب را بالا می آورد (به اندازه چند سانتی که روی نوار کاغذی علامت می زدید) البته این اندازه ها میزان حجم یا گنجایش جسمی که در آب قرار می گرفت را نشان نمی دهد بلکه همان گونه که شما در جلسه قبل که مکعبها را تدریس کردیم طبق بازی ساختمان سازی که با مکعبهای (کوچک کوئیذنر) انجام دادید متوجه شدید که واحد اندازه گیری حجم (سانتی متر مکعب) است ولی به دست آوردن حجم یا گنجایش اجسامی نامنظمی (مثل این سنگ) روش خاصی دارد که با استفاده از وسایل مدرجی مثل این (بشر را نشان می دهم) که درجه بندی دارد انجام می شود.

تکلیف: که شما می توانید برای آشنایی با روش کار به کتاب دایره المعارف کودکان و نوجوانان جلد دوم صفحه 735 مراجعه کرده و با مطالعه این صفحه روش تعیین حجم اجسام نامنظم را یاد بگیرید و در منزل چند جسم نامنظم را انتخاب کرده و با وسایل مدرجی که در آشپزخانه یا ... دارید حجم آنها را تعیین نمائید.

12- اما وسایل منظمی مثل این وسایل مکعبی که روی میز قرار دارند و ابعاد مشخصی دارد بدست آوردن حجم شان فرق می کند که شما قبلاً با ابعاد آشنا شده اید پس حالا هر گروه یکی از وسایل را انتخاب و از روی میز بردارید و در گروه با اندازه گیری ابعاد ، حجم آن را تعیین کنید و مشخص کنید چه میزان جا اشغال می کنند؟ (بعد حجم وسیله ی خود را با گروه مقابلتان مقایسه کنید ببینید آیا حجم اجسامی که در اختیار دارید یکسان است یا نه؟) در حین کار به یک گروه سر می زنم و چگونگی کار آنها را ارزشیابی می کنم.) پس از پایان کار :

برای ارائه دو گروه را پای تخته می خواهم تا جریان کار را توضیح داده و حجم اجسامشان را به دست آورده و با هم مقایسه کنند. (هدف : رسیدن به مسئله ی ابتدایی تدریس)

13- پس از این دو فعالیت (آزمایش و به دست آوردن حجم اجسام منظم) از بچه ها می پرسیم از انجام این دو کار چه نتیجه ای گرفتید (بخشی دیگر از گفت و گوی استدلالی آیا اجسام حجم یکسانی داشتند ؟ )

گام 4 مرحله استحکام یا گسترش : در این قسمت با توجه به علایق فراگیران تکالیفی را برای آنان مشخص می کنم.

1- حجم اجسام نامنظم را به روشی که گفتم به دست آورید.

2- یک تکه خمیر مجسمه سازی را به شکلهای متفاوت مثل دایره ، مکعب و ... در آورید و هر بار در آب انداخته و تغییرات سطح آب را اندازه بگیرید. (با طراحی آزمایش و مراحل کار در فرم نوشته شود.)

3- دو جسم هم شکل و هم اندازه ولی با وزنهای متفاوت (یکی سنگین تر و یکی سبک تر ) را انتخاب کرده و حجم آنها را مشخص کنید (میزان تغییرات سطح آب را مشاهده و مشخص نمائید)

4- حجم شکلهای هنری که با مکعب و چهاروجهی درست کرده اید را حساب کنید (برای بدست آوردن حجم چهار وجهی به کتاب ریاضی دوم یا سوم راهنمایی یا افراد آگاه مراجعه کنید)

5- به یکی از سایت های ویکی پدیا با وبلاک کعبه مراجعه کنید و حجم کعبه را بدست آورید

گام 5 مرحله ارزشیابی : که کار طی مراحل تدریس انجام می گردد.

پس از پایان کار به دانش آموزان خدا قوت گفته و با ذکر صلوات جلسه را به پایان می رسانیم .

¯فعالیت پیش بینی شده در صورتی که کژ فهمی برطرف نشود یک ترازوی دوکفه ای که در کمد وسایل کمک آموزشی موجود بود را پیش از تدریس به کلاس آورده و در جایی که دیده نشود قرار می دهم ودر صورت نیاز آن را آورده و از دانش آموز می خواهم هندوانه که وزن آن برای من مشخص است را در یک کفه و در کفه ی دیگر وزنه ای که سنگین تر از هندوانه است را قرار داده و ببیند کدام کفه پایین تر قرار می گیرد سپس تا علامت زده شده آب بریزد و هر کدام را در آب اندازد و تغییرات سطح آب را مشاهده کند¯

فرم های ارزشیابی

طبق چک لیست هایی که از قبل تهیه شده و همچنین مشاهده ی رفتار و عملکرد فراگیران در تمامی مراحل کار به ارزیابی فراگیران پرداخته ام.

در هر چک لیست در ذیل نام هر دانش آموز شماره ی های 1 تا 4 نوشته شده است

شماره 1 (نیاز به تلاش ) شماره ی 2 (قابل قبول ) شماره 3 (خوب) و شماره 4 (عالی) را نشان می دهد.

ارزشیابی گفت و گوی استدلالی (چانه زنی)

نام دانش آموزان

انتظارات مهـــــــم مهسا محمدی زهرا

عسگری مبینا حسینی زهرا عباسی

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

1- با دیدن فعالیت مربوط به ایجاد انگیزه (انداختن هندوانه در آب ) عکس العمل نشان داد.

2- مفهوم حجم را فهمید.

3- با دیدن کارتون مفهومی نظر خود را بیان کرد.

4- در پاسخ گویی به پرسشها شرکت کرد.

5- برای تفهیم مطالب به دیگران دقت کرد.

ارزشیابی مراحل آزمایش (گام فعال سازی)

گروه یک گروه دو

نام دانش آموزان

انتظارات مهم زهراعسگری رضیه طباطبائی فاطمه افضلی ندامیرزایی مهسا محمدی کوثر ثابت قدم

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

1- می داند چه باید بکند.

2- با افراد گروه همکاری مشورت می کند.

3- با علاقه برای انجام فعالیت در گروه تلاش می کند.

4- هدف فعالیت را فهمیده و می داند چه چیزی را می خواهد تغییر دهد.

5- می داند چه چیزی را باید مشاهده و اندازه گیری کند.

6- می داند چه چیزی را نباید تغییر دهد .

7- از آموخته های قبلی خود به درستی استفاده می کند.

8- در هنگام مشاهده و رسم نمودار دقت و توجه می کند و از وسایل به درستی استفاده می کند.

9- نتایج را خوبی بیان کند.

10- یافته های خود را در گروه یا یافته های گروههای دیگر به دقت مقایسه و درباره آن اظهار نظر می کند.

این ارزشیابی مربوط به هنگامی است که در گروهها شرکت می کردم و یا از دور کار آنها را مورد مشاهده قرار می دادم.

ارزشیابی در گام ارائه (مراحل آزمایش و نتایج آن) گفت و گوی استدلالی (بازتابی)

گروه یک گروه دو

نام دانش آموزان

انتظارات مهم زهرا حسینی مرضیه یزدانی محدثه شیخ زاده سمیراخالویی محدثه عرب بیگی مبینا حسینی

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4

1- مراحل انجام کار را به درستی بیان کرد.

2- مشاهدات را به درستی بیان نمود.

3- توانست نمودار را به خوبی توضیح دهد.

4- نتایج حاصل از کار را به درستی توضیح داد.

روش تدریس پژوهش محور یکی از روشهای فعال و فرایند محور تدریس است که بر پایه سوالهای چالش برانگیز و موقعیتهای مبهم استوار است و به دانش آموز فرصت داده می شود تا طراحی و تصمیم گیری نموده و مسئله را حل نماید . در این شیوه علاوه بر شنیدن، مولفه های مهمی همچون مشاهده، پرسش، تفکر، کاوشگری، آزمایش، و استدلال مورد توجه قرار می گیرد تا فراگیران از همان ابتدای تحصیل به توانمندی تفسیر و قضاوت و نظریه پردازی مجهز شوند در این شیوه، موضوعات درسی از سوی معلم یا دانش آموز به صورت یک موقعیت مبهم یا مسأله مطرح می گردند و کشف مفاهیم و راه حل های عملی برای مشکلات عینی، به صورت گروهی یا فردی به عهده دانش آموزان است. در این شیوه به دانش آموز آزادی و فرصت تصمیم گیری داده می شود تا نحوه یادگیری را تمرین کند. در چنین رویکردی به جای نتیجه، تاکید بر فرآیند یادگیری است و فرآیند یادگیری شامل کسب مهارتهای عملکردی از قبیل مشاهده، جمع آوری اطلاعات، تفکر و استدلال است.

در تدریس پژوهش محور، معلم نیز همگام با دانش آموزان در جستجوی پاسخ است وسایل و امکانات را فراهم می نماید و گام به گام مراحل مختلف کاوشگری را تا رسیدن به نتایج و اهداف تعیین شده هدایت و کنترل می نماید. در این شیوه تاکید بر چگونگی حل مسئله است نه پاسخ مسئله.

در این رویکرد معلم، نقشهای زیر را به عهده دارد :

معلم به عنوان طراح برنامه درسی

معلم به عنوان هدایت گر و راهنمای آموزشی

معلم به عنوان ارزشیاب(اثر بخشی مسئله، عملکرد دانش آموز، عملکرد معلم)

همچنین فعالیت های زیر از دانش آموز مورد انتظار است:

مشاهده و پرسشگری

جستجوی اطلاعات در کتاب و سایر منابع

طراحی آزمایش و تحقیق

استفاده از وسایل و ابزار مناسب جهت گردآوری اطلاعات

تفسیر و تحلیل داده ها، مقایسه، توضیح و پیش بینی موقعیت ها

تبادل نتایج، همکاری و تعامل با دیگران

استفاده از تفکر منطقی و انتقادی

انواع پژوهش های دانش آموزی قابل اجرا در تدریس پژوهش محور:

1- آزمایش کنترل شده: زنجیره ای چند مرحله ای است که در آن پژوهش گر با کنترل سایرمتغیر ها،یک متغیر راتغییر می دهد ونتایج را ثبت و تفسیر می نماید.

2- تشخیص و طبقه بندی: دانش آموز اقدام به گروه بندی اجسام و رویداد ها در دسته های مشخص نموده و با استفاده از ملاک ها و کلید های شناسایی، گروه و دسته ی یک نمونه را تعیین می نماید.همچنین می تواند کلید شناسایی برای نمونه ها طراحی نماید.

3- الگو یابی ( یافتن همبستگی ها ): دانش آموز با مقایسه تعداد زیادی نمونه رابطه یا الگوی تغییرات را کشف نموده و مطابق با آن، وضعیت آتی نمونه ها را پیش بینی می نماید.

4- وب پویه : به دانش آموزان تکلیف یا پرسشنامه ای ارائه می گردد که با مراجعه به پایگاه های اینترنتی تعیین شده توسط معلم و مشاهده و جمع بندی اطلاعات، به سوالات پاسخ داده و تمرین های مربوطه را حل می نماید.

5- مدل سازی: ساخت وسیله یا نمونه ی کوچک یک فرایند توسط دانش آموز که درک ساختار یا طرز کار آن را آسان تر نماید.

6- پژوهش های توصیفی: جمع آوری نظرات دیگران، یافته های علمی یا مجموعه ای از داده ها و تحلیل آنها برای توصیف یک وضعیت یا فرایند خاص.

اهداف ایجاد کارگروه، عبارت است از:

-گسترش وتوسعه فرهنگ پژوهش گری وپژوهش خواهی در آموزش وپرورش

-تصمیم گیری و تصمیم سازی براساس پژوهش (پژوهش مبنای تصمیم گیری در آموزش وپرورش)

- کمک به روند آموزش وپرورش وبهبود جریان فعالیت های یاددهی – یاد گیری

-تلفیق علوم نظری وکاربردی در جهت بهبود وحل مسائل ومشکلات آموزش وپرورش

-برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای هدایت، حمایت وپشتیبانی از فرهنگیان پژوهشگر ارتقاء بنیه علمی، پژوهشی و عملی آنان در زمینه های پژوهشی.

-ارتقای مهارت و بهبود دیدگاه معلمان در زمینه فرایند یاد دهی- یادگیری به روش پژوهش محور

- افزایش نشاط و طربناکی فضای تعلیم و تربیت

- ایجاد زمینه انتقال تجربیات پژوهشی معلمان به دانش آموزان

-افزایش قدرت نگرش علمی و دستیابی به سطوح بالای حیطه شناخت و تقویت توانایی تفسیر و قضاوت در دانش آموزان.

فرایند اجراء:

- اجرای طرح توسط معلم که شامل مراحل زیر است:

الف- تشکیل تیم پژوهشی دانش آموزان: معلمان نسبت به تشکیل گروه های دو یا سه نفری دانش آموزان پژوهشگر به صورت داوطلبانه یا انتخابی اقدام می نمایند

ب- تعیین اهداف و محتوای درس: یکی از مباحث درسی و یا مسائل و مشکلات عینی مطرح شده از سوی معلم یا دانش آموز انتخاب و اهداف آن تبیین می گردد

ج- طراحی برنامه و سناریوی آموزشی: معلم مطابق با فرم شماره 3 پیوست شیوه نامه طرح درس مربوط به محتوای انتخاب شده را طراحی و اجرا می نماید.

د- ارزیابی مستمر،هدایت ورهبری فعالیت پژوهشی وعملکرد گروهی دانش آموزان توسط معلم : هر گروه از دانش آموزان متناسب با امکانات و علاقه مندی اعضای گروه، به یکی از روشهای زیر اقدام به فعالیت پژوهشی می نمایند

1- طراحی و انجام آزمایش کنترل شده

2- تشخیص و طبقه بندی

3- الگو یابی

4- وب پویه

5- مدل سازی

6- پژوهش توصیفی

معلم نیز با کم ترین دخالت، همگام با دانش آموزان در رسیدن به اهداف دانش آموزان را یاری و به صورت مرحله ای مطابق با فرمهای شماره 4 تا 6 پیوست شیوه نامه مورد ارزیابی قرار می دهد، وظایف و نقش هر دانش آموز در ارتباط با سایر اعضای گروه، همچنین برنامه زمان بندی مناسب جهت هر یک از مراحل طرح، توسط معلم مشخص و به دانش آموزان ابلاغ می گردد

تذکر: تدریس پژوهش محور لزوماً در یک جلسه تدریس معمولی زمان بندی نمی شود

ه- ثبت ومستند سازی مراحل مختلف انجام پروژه پژوهشی: دانش آموزان مطابق با رهنمود های معلم به کاوش و تحقیق در جهت حل مسئله پرداخته و متناسب با نوع پژوهش، گزارش فعالیت خود را در قالب پوستر، مدل آزمایشی، وب پویه یا گزارش کتبی به معلم ارائه می نمایند. معلم نیز از کلیه مراحل اجرا فیلم تهیه می نماید.

و- خود ارزیابی معلم: معلم در پایان اجرا بر اساس فرم شماره 2 پیوست شیوه نامه، عملکرد خود و دانش آموزان

ساختار آموزش پژوهش محور :

الف)طراحی ساختار :

در مدل آموزش پژوهش محور ،یادگیری یک چر خه تکرار شونده است که از پنج مرحله (5e)تشکیل شده است :

1- مرحله اتصال : در این مرحله معلم با در نظر گرفتن اهداف واحد یاد گیری ( در سه بعد : مفاهیم ،مهار ت ها و نگرش ها )سعی می کند با سا ختار ذهنی بچه هادرموردموضوع درس آشنا شود . مثلا می تواند با ارائه یک نما یش عروسکی یا کارتون مفهومی زمینه ای فرا هم کند که ایده های گونا گون دانش آموزان در مورد موضوع درس که به شکل چا لش (مسئله )مر بوط به زندگی واقعی ارائه شده مطرح شوند. در این مرحله ،گفت وگوی استدلالی بچه ها در مورد موضوع درس ،به ا را ئه ی ر اه حل های گو ناگون منجر میشود . گاهی ایده های دانش آموزان در مورد موضوع درس از نظر علمی نا درست است . معلم بر اساس دانسته های بچه های فرصت هایی را فراهم می کند تا کژفهمی ها اصلاح شوند . کا رتون های مفهومی راه مناسبی برای هدف قرار دادن این کژفهمی ها هستند .

2- مرحله فعال سازی : در این بخش معلم با در نظر گرفتن فعالیت های فیزیکی وذهنی مناسب،فرصتهایی فراهم می آورد تا بچه ها بتوانند ایده هاو پیش بینی هایی که بر اساس آن ها مطرح کرده اند را محک بزنند . شیوه های گو نا گونی مثل راستی آز مایی ،یا فتن همبستگی ها ،مدل سازی ،ایفای نقش و طبقه بندی برای قالب بندی فعا لیتهادر این مر حله منا سب ا ند . برای شریک کردن بچه ها در بر نا مه ریزی واجرای تحقیق گا هی می توا نیم این مر حله را با این پرسش که "چگو نه می توانیم بفهمیم کدام ایده درست تر است ؟"،شروع کنیم .

3- مرحله ا را ئه : در این بخش دانش آموزان نتایج یا فته ها ی خود را در گروه بزرگ یعنی کل کلاس عر ضه می کنند . گفتگو های با ز تابی و مرور نقا د ا نه های ایده ها ونتا یج در این مر حله اهمیت د ارد . این گفتگو ها فرصت هایی فراهم می کنند که نحوه فکر کردن و یا دگیری دانش آموزان توسط خودشان بررسی شود.

4- مر حله استحکام وگسترش ایده ها : این مرحله شامل فعا لیت هایی است که در کلاس ویا خا رج از کلاس به صورت پژوهش ها ی تکمیلی یا تکا لیف مبتنی بر منابع بر خط (وب پویه )انجام می شوند . هدف این قسمت استحکام بخشیدن به یا دگیری از طریق به کار بستن ایده های تا زه در زمینه های گو نا گون است. علاوه بر این که در این گام ایده ها بزرگ تر می شوند گا هی برای پیدا کردن پاسخ پرسش های جدید ،چر خه ی دیگری آغاز خواهد شد. دراین بخش دانش آموزان افکارشان رافراترازحوزه ی درس گسترش می دهند .

5- ارزشیابی :درمدل آموزش پژوهش محورارزش یابی یک بخش کاملا مجزا وتفکیک شده نیست ،بلکه این فر ایند از همان آغاز به صورت همزبان با سایر فعا لیت ها با شیوه های مختلف انجام می شود . برای مثال معلم می تواند متناسب با فعالیت برخی بخش های تدریس ا ش ا ز چک لیست یا جدول معیار های ارزشیابی که طراحی کرده استفاده کند .

ب)اجرای عملی طرح : پس از طراحی سا ختار ،معلم اقدام به اجرای آن دریک محیط واقعی(کلاس درس)می کندواز جلسه تدریس خود فیلم تهیه می نماید.

کا رتون های مفهومی

کار تون مفهومی چیست ؟

کار تون مفهومی ،یک نوع گفت وگوی تصویری است . این کار تون یک اتفاق روزمره را نشان می دهد که در ان شخصیت ها نظر خودشان را در موردئ آن بیان می کنند . نظر هر فرد در این قبیل کا تون ها ،در بالا یا کنار او و در خط بسته ای نوشته می شود .

چگونه می توانید ا ز کار تون های مفهومی استفاده کنید؟

کا رتون ها ی مفهومی در چار چوب های مختلفی آورده می شوند . این کا رتون ها را می توانید در صفحات قا بل تکثیر ،ترانسپرسی پوستر و یا با استفا ده ا ز پرو ژ کتور های متصل به کا مپیو تر ا رائه کنید. ا گر چه می توان این فعا لیت را به صورت انفرا دی هم انجام داد اما به صورت فعا لیت گروهی بسیار موثر تر است.

از کا رتون مفهومی می توان به عنوان تکلیف خا نه،نمایش در کلاس یا در شرایط غیر رسمی آموزش استفاده کر د . زمانی که از این روش در کلاس درس ا ستفا ده می کنید،می توانید آن رانقطه شروع یک بحث گروهی (در گروه های 3-4 نفره )قرار د هید ، اگر از آن به عنوان تکلیف خا نه استفا ده می کنید ،ا ز دانش آموزان بخوا هید در موردش با افراد خانواده گفت وگو کنند ونظر آنان را در مورد ایده ای که در تصویر ها مطرح شده ،جویا شوند.

ار کا رتون مفهومی می توانید در شروع یک موضوع تازه یا در حین آموزش برای فعا ل کردن ذهن نیزاستفاده کنید،زیراوقتی د انش آموزان اظهارنظرمی کنند شمامی توانید مواردی راکه مطمئن نیستندوشک دارند شناسا یی کنید وبر اساس آن اطلاعات در پا یان آموزش برای مرور آنچه آموخته اند ورسیدن به یک اتفاق نظر در فضا ی جدید هم استفا ده کنید .

کا رتون مفهومی چگونه به سنجش کمک می کند؟

از کا رتون مفهومی می توان در سنجش فردی یا گروهی دا نش آموزان استفا ده کرد . کا رتون های مفهومی در فعا لیت گروهی باعث تحریک دانش آموزان به ابرازعقاید شان می شودوبه این ترتیب شما به عمق نظر ات آ نان پی می برید . ا گربخواهید ازکارتون مفهومی برای امتحانات رسمی وانفرادی استفا ده کنید ، کافی است هر مورد را که می خواهید تکثیر کنید وا ز دانش آموزان بخوا هید بیان کنید که با نظر کدام یک ا ز شخصیت های کا رتونی مو افقند و چرا؟

کا رتون مفهومی چگونه به یادگیری کمک می کند؟

یکی از مهم ترین ویژگی استفا ده از کارتون مفهومی این است که فرایند سنجش وآموزش رابایکدیگر تلفیق می کند . وقتی شما شرا یط را طوری فرا هم می کنید که بتوانید از طریق گفت وگو از ایده های دانش آموزان در مورد موضوعی مطلع شوید ،به واقع بستر وهدفی برای یادگیری بیشتر در مورد آن موضوع فراهم می کنید . به این ترتیب استخراج ایده های فعلی دانش آموزان (که خود یک سنجش است)یک بخش عادی و هد فمند از کل فعا لیت یادگیری می شود ونه بخشی مجزای ا ز آن .کا رتون مفهومی محرکی قوی برای گفت وگو های علمی وتفکر نقا د است و با عث می شود تا شما به درستی از ایده ی فر گیر ان مطلع شوید ،آنان را به گفت و گو در مورد ایده های علمی وا دا رید واین امکان را برای آنان فراهم سازید تا ایده یشان را توجیه کرده ،به دلایل توجه کنند وبه نتیجه برسند . برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید از سایت www.conceptcartoons.com

تشکر و قدردانی از: گروه تحقیق و پژوهش اداره کل آموزش وپرورش استان اصفهان ومدیریت آموزش وپرورش ناحیه4 ومرکز تحقیقات معلمان شاهین شهر وکارشناس گروههای درسی

مقدمه:

راهنما

اگر در ابتدا و انتهای عبارت جستجو علامت (") ( یا quotation) بگذارید، مطالبی که در متن آنها عین کلمات وجود دارد داخل عبارت را جستجو و نمایش می دهد ولی اگر در دو سر عبارت جستجو علامت (") قرار ندهید مطالبی که در متن آنها یکی از کلمات داخل عبارت وجود داشته باشد یافت می شود.

با نگاهی اجمالی به نحوه یاددهی - یادگیری در مدارس در می یابیم که گفتن، شنیدن و حفظ کردن، ارکان فعالیت های یاددهی – یادگیری را تشکیل می دهد. این مؤلفه ها با نام های مختلف از سوی صاحب نظران تعبیر شده است. رویکرد نتیجه محور،معلم محور، غیر فعال و .. در رویکرد حافظه محور، مطالب یک طرفه از سوی معلم به دانش آموزان ارائه می شود، غافل از این که این شیوه، خود، مانع یادگیری و خلاقیت است. همان طور که پیاژه گفته است، آموزش مانع خلاقیت است. باکمی تأمل در می یابیم که یادگیری به شیوه یاد شده، خلاف فطرت دانش آموزان در فرایند یاددهی – یادگیری است، چرا که دانش آموزان دوست دارند علاوه بر شنیدن، مشاهده ،لمس، سوال و جستجو کنند و تفکر، کاوشگری، آزمایش و پژوهش داشته باشند و به نوعی تفسیر و قضاوت کنند. باید در فرایند تدریس فرصتی ایجاد شود تا دانش آموزان نحوه یادگیری راتمرین

کنند و روش یادگیری را یاد بگیرند. پیام یونسکو در خصوص یادگیری نیز، بیانگر این نوع آموختن است که یادگیری را دانستن، انجام دادن، هم زیستی و زیستن تعبیر کرده است. این نوع یادگیری، متناسب با پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است.

یادگیری اساساً ماهیتی علمی و پژوهشی دارد و کلاس درس، محلی است که باید دانش آموزان به شیوه علمی، مفاهیم را کشف کنند. بر اساس رویکرد علمی و پژوهشی، موضوعات درسی از سوی معلم یا داشن آموز به صورت مسأله طرح می شود. دانش آموزان برای کشف مفاهیم و بررسی محتوا به صورت گروهی یا فردی تشویق به جمع آوری اطلاعات می شوندو جواب ها و نظریات خود را مطرح می کنند و سپس به ارزیابی جواب ها می پردازند و در نهایت بهترین جواب را ارئه می دهند. عنصر اصلی برای تحقق فرایند یاددهی-

یادگیری با رویکرد پژوهش محور، معلم است. آنچه مسلم است در کوتاه مدت، امکان زمینه سازی در همه امور برای تحقق پژوهش محور میسر نیست. لذا بیشترین سرمایه گذاری باید در خصوص معلم باشد.

پیامد های آموزشی:

اهداف مفهومی:

1- معنی و مفهوم ذوب شدن را بداند و با آنها مثال بزند.

2- به کاربرد راههای پیشنهادی در عدم ذوب یخ در زندگی پی ببرد.

3- با ویژگی های تغییرات فیزیکی آشنا شود و برای آنها مثال بزند.

4- با آزمایش های ساده، از ذوب شدن یخ تا حدودی جلوگیری کند (کند کردن ذوب یخ)

5- به کاربرد آن در زندگی آشنا شود.

اهداف مهارتی:

1- با استفاده از دانسته ها پیش بینی کند.

2- با مشاهده ی محیط اطراف خود درباره ی تغییرات مواد، اطلاعات جمع آوری کند.

3- با انجام دادن آزمایش به اهمیت ذوب نشدن بعضی مواد پی ببرد.

اهداف نگرشی:

1- به مطالعه درباره ی تغییرات مواد علاقمند شود.

2- به مشاهده پدیده های اطراف خود علاقه مند ونسبت به آن کنجکاو شود.

3- در فعالیت های گروهی مشارکت نموده و احساس مسئولیت کند.

4- در حفظ و نگهداری صحیح مواد و وسایل بکوشد.

5- نسبت به تغیرات نامطلوب در محیط اطراف از طریق تغییر فیزیکی مواد حساس شود. (ذوب و خراب شدن مواد غذایی منجمد و...)

6- به صحیت های دیگران توجه کند.

7- به اهمیت آب و حفظ آن علاقمند می شود.

گام های آموزش پژوهش محور:

1-مرحله اتصال:

سپس کارتون مفهومی را نشان می دهیم و نظر بچه ها را در مورد افکار و راه حل های پیشنهادی شخصیت های کارتون جویا می شویم. و بعد از مشاهده کارتون مفهومی سوال می کنیم. که شما چگونه فکر می کنید؟

2-مرحله فعال سازی:

سپس با پرسش چگونه می توانیم بفهمیم کدام ایده درست تر است دانش آموزان را تشویق می کنیم بر اساس ایده های شان پیش بینی کنند وبرای آزمودن پیش بینی های شان فعالیت هایی را طراحی و اجرا کنند. شرایط را در کلاس برایشان فراهم می سازیم قبل از انجام فعالیت از آنها می خواهیم که صبر کنند، فکر کنند، تا چه جوابی را پیش بینی کنند؟ دلیل شان برای این پیش بینی چیست؟

برای طراحی تحقیق قبل از شروع به کار مهارت پیش بینی را در فراگیران پرورش می دهیم وسپس شروع به کار می کنیم رعایت این نکات مورد نظر است. انتظارات (هر گروه دو ظرف یک اندازه و یکسان انتخاب کنند، تکه های یخ یکسان، محل قرار دادن یخ ها، اندازه گیری زمان، با طرح پرسش هایی به دانش آموزان کمک می کنیم که در حین تحقیق چه چیز را باید ثابت نگه داشت، چه چیز را باید تغییر داد و چه چیز را باید اندازه گرفت.

بعد از پیش بینی ها، می گوئیم خوب حالا دست به کار شوید و مشاهده کنید، بعد ادامه می دهیم 1- به چه چیزی نیاز دارید تا بهفمید چگونه یخ دیرتر ذوب می شود. 2- چگونه می فهمید پاسخ هایی که داده اید درست است؟ (آزمایش کنیم) 3- به چه وسایلی نیاز دارید؟ 4- برای این که به نتیجه برسید باید به دنبال چه چیز باشند. کارها در گروه انجام می شود. و ما مراحل کار را بررسی می کنیم.

3-مرحله ارائه:

و در پایان فرصتی فراهم می کنیم تا گروه های نتایجی را که به دست آورده اند را در یک گفت و گوی کلاسی در معرض قضاوت دیگران قرار دهند در این تبادل و برخورد ایده ها و نظرها، شواهد واقعی حاصل از آزمایش ها حرف اول را می زنند. دخالت معلم باعث یاد دادن مرور نقادانه ی افکار و روش ها به دانش آموزان می شود. سپس کاربرگ ها را جمع آوری، جمع بندی و مرور تغییر افکار را برای ارائه در این مرحله برای آنها ساده تر می کند.

4-مرحله استحکام وگسترش ایده ها:

فعالیت کار در خانه: وب پویه= خوب دانش آموزان توجه کنند برای جلسه ی بعد به وبلاگ من سربزنید و با کلماتی که در صفحه وبلاگ در مورد تغییرات مواد و ذوب شدن است یک متن علمی بسازید و در قسمت نظر بدهید،انجام گیرد. سپس من مراجعه می کنم و مطالب شما را می خوانم و برایتان یادداشت می گذارم.

اجرای عملی درس:

معلم: به نام خدا. سلام بچه ها .امروز چه درسی داریم؟

دانش آموزان : علوم

1- مرحله اتصال: در این تصویرها شما تمیز کردن یخچال را مشاهده می کنید. مادر محمد می خواهد فریزر خود را تمیز کند اما یه مشکلی هست اون نمی داند که گوشت های منجمد و سبزیجات و حبوبات منجمد را چگونه نگه داری کند تا در این مدت چند ساعت که می خواهد فریزر را تمیز کند برای سبزی ها و گوشت ها اتفاقی نیافتد؟

شرح کارتون مفهومی:

سهیل:مواد منجمد را در جای تاریکی قرار دهیم تا نور به آن برخورد نکند .

محمد: مواد را درون ظرف بگذاریم و در آن ها را ببندیم .

بهنام: آنها را در یک کارتون نگهداریم و محکم در آن را ببندیم.

فرحان :آن ها را درون پلاستیک بزرگی بگذاریم که ذوب نشوند.

معلم :بچه ها حالا شما چه فکر می کنید؟ با این نظرات موافق هستید یا نظرات دیگری نیز دارید؟

شما برای انجام این کار چه راه هایی را پیشنهاد می کنید کمی صبر کنید ،فکر کنید با هم مشورت کنید و هرکس هم بخواهد می تواند نظر فردی خود را بگوید .

ایده های دانش آموزان در این رابطه:

نظری: آقا یک ظرف بر می داریم داخل آن یخ می ریزیم و سپس مواد منجمد غذایی را روی آن می گذاریم .

خراسانی :قبل از تمیز کردن گوشت ها را در فریزر بگذاریم تا خوب یخ بزند وسپس آن ها را در جایی بگذاریم که دور از گرما و نور باشد .

نقیان :داخل جعبه ای نگهداری کنیم که دمای اولیه ی یخ را داشته باشد .

خسروی :داخل یک ظرف یک بار مصرف بگذاریم ویک پلاستیک روی آن بکشیم که هوا داخل آن نشود و در جایی دور از گرما نگه داری کنیم.

محمدی: یک ظرف اب خنک می آوریم و گوشت ها ی منجمد را داخل آن می پیچیم و در آب خنک می گذاریم .

بدری: اگر خانه زیر زمین داشته باشد در ان جا می گذاریم و چند قالب یخ هم روی آن می گذاریم .

دانش آموزان: نظر سهیل را بیشتر قبول داریم.

ارزشیابی در مرحله اتصال:

در این یادداشت مثالهایی برای کاربرد کلمه ذوب نوشته شده است. یکی از عبارتها نادرست است. مشخص کنید کدام عبارت نادرست است. دلایلی برای اثبات نظر خودتان ارائه دهید.

1- هنگامی که هوا گرم می شود برف و یخ ذوب می گردند.

2- تکه های بستنی و یخ ذوب می شوند از روی دست شما می ریزند.

3- اگر یک سینی پلاستیک در کنار آتش بماند ذوب می شود.

4- شکر هنگام هم زدن در فنجان چای، ذوب می شود.

5- کره ای را که در یک ماهی تابه گرم بگذارید، ذوب می شود.

حالا شما این تغییرات را در این جدول طبقه بندی کنید خوب بچه هاحسین بعضی از تغییرات مربوط به یخ را در جدول نوشته است.

تغییرات مواد تغییر فیزیکی تغییر شیمایی

1- آب یخ زده است.

2- یخ ذوب شده است.

3- یخ خرد شده است.

4- آب تبخیر شده است.

5- یخ آب شده است.

6- آب منجمد شده است.

7- یخ به مایع تبدیل شده است P

2- مرحله فعالسازی: (روش راستی آزمایی)

معلم: بچه ها شما فکر می کنید چگونه می توان فهمید ، کدام نظر درست است؟ اگر بخواهیم این آزمایش را در کلاس انجام دهیم به چه وسایلی نیاز داریم و چون نمی توانیم گوشت و مواد منجمد را به کلاس بیاوریم به نظر شما چه چیزی را می توانیم جایگزین آن ها کنیم ؟

دانش آموزان: یخ

حالا من مقداری یخ را در اختیار شما قرار می دهم و شما هر وسیله ای را که نیاز دارید بگویید تا در اختیارتان بگذارم و شما این آزمایش را انجام دهید .

معلم: دقت کنید شما باید هم زمان یخ را در دو یا چند ظرف بگذارید و ان هارا به روش های مختلف نگهداری کنید و سپس مشاهده کنید که یخ چه تغییری کرده است و به این نتیجه برسید که کدام روش و وسیله برای نگه داری یخ مناسب تر بوده است شما می دانید که یخ خود به خود ذوب می شود ولی من می خواهم شما وسیله ای را انتخاب کنید که از ذوب شدن سریع یخ جلوگیری کند و یخ دیر تر ذوب شود پس دقت کنید و وسیله ی مناسب تری را انتخاب کنید.

3- مرحله توصیف: گروه ها پس از مقایسه ی یخ ها به این نتیجه رسیده اند که یخ نسبت به داخل پارچه نسبت به یخی که در هوای آزاد ویا درون فویل ویا درون ظرف در دارنگه داری شده بود دیرتر و کم تر ذوب شدند بود زیرا به یخ نور و گرمای کمتری رسیده بود و دمای مناسب برای نگه داری یخ را فراهم کرده بود پس مادر محمد هم باید مواد داخل فریزر را در یک پارچه ی ضخیم بپیچد و سپس ان را در یک کارتون ویک پلاستیک قرار دهد تا دمای مناسبی برای نگه داری مواد غذایی منجمد ایجاد شود.

چهار چوبی برای یک پژوهش علمی

چارت 1

بارش مغزی:

چیزهایی که می توانم تغییر دهم:

دمای هوا

سرعت جریان هوا

سطح تماس یخ

انتخاب نوع ظرف

دمای هوا

نوع پوشش برای قالب یخ

انتخاب مکان

زمان نگه داری یخ

چارت2

سطح تماس با هوا

انتخاب متغیرها:

راتغییر خواهیم داد

سرعت ذوب یخ

را اندازه خواهیم گرفت

چیزهایی که یکسان نگه خواهیم داشت:

دما

جرم اولیه یخ

زمان شروع آزمایش و مکان یکسان

ظرفهای یکسان و هم اندازه

چارت3

چارت 3:

هنگامی که سطح تماس یخ با هوا را تغییر دهیم سرعت ذوب یخ تغییر خواهد کرد.

هر چه سطح تماس سخ با هوا کم تر شود سرعت ذوب یخ کم تر می شود.

مطرح کردن یک پرسش:

چارت 4

پیش بینی ها:

تاثیری که پیش بینی می کنید کاهش ذوب یخ

آن گاه

چیزی که اندازه می گیریم سرعت ذوب یخ

هنگامی که ما نوعی تغییر ی که می خواهید ایجاد کنید برای مثال کاهش ... یا افزایش....

زیرا:

هرچه یخ کم تر با هوای مجاور تماس داشته باشد دیرتر ذوب می شود.

چارت 5

فهرست چیزهایی که برای اجرای پژوهش به آنها نیاز دارید.

1-قالب های یکسان یخ2-ظروف پلاستیکی مختلف دردار 3- لیوان یکبار مصرف4-فویل5- پارچه در نایلون 7- روزنامه 8-جعبه مقوایی

طرح اجرایی:

مراحل اجرای کار را گام به گام بنویسید.

1-مرحله اتصال: مطرح کردن کارتون مفهومی

2- مرحله فعال سازی: آمادگی برای انجام یک آزمایش با وسایل هدایت نشده و انجام آزمایش و استدلال و گفت وگو درباره آزمایش.

3-مرحله گسترش ایده ها و استحکام: مراجعه به وبلاگ من و نوشتن متن علمی با کلمات داده شده

4-ارزشیابی: طبق چک لیست

چارت ۶

جدول نتایج:

آن چه اندازه گرفتیم آن چه تغییر دادیم

1-سرعت ذوب یخ 1-قراردادن یخ در ظرف در بسته

2-سرعت ذوب یخ 2-قرار دادن یخ در ظرف با در پوش آلومینیوم

3-سرعت ذوب یخ 3-قرار دادن یخ در نایلون

4-سرعت ذوب یخ 4-قراردادن یخ درپارچه

5-سرعت ذوب یخ 5-قراردادن یخ در نایلون و ظرف در بسته

6-سرعت ذوب یخ 6-قرار دادن یخ در پارچه و نایلون و ظرف در بسته

چارت 7

چارت8

یافتن الگوها در نتایج (تحلیل)

مشاهدات: هر چه سطح تماس یخ با هوای مجاور کم تر باشد یخ دیرتر ذوب می شود.

زیرا:

علت ها:

1-چون اختلاف دمای سردو گرم باعث ذوب آن می شود.

2-چون نوع پوشش دمای اولیه یخ را حفظ می کند.

3-چون هوای بیرون گرم تر از یخ است.

4- مرحله گسترش: معلم :بچه ها یک فعالیت به شما می دهم که اسم آن فعالیت در خانه است برای انجام این فعالیت

1- به وبلاگ من مراجعه کنید و با کلماتی که من در صفحه ی وبلاگ نوشته ام در مورد تغییرات مواد و ذوب آن ها یک متن علمی آماده می کنید و سپس در قسمت نظر دهید کلیک کرده و متن علمی خود را در این قسمت می نویسید در آخر من نظرات شما را می خوانم و برای شما یاد داشت می گذارم .

2- ذوب شدن جامدات تبخیری را آزمایش کنید و برای جلوگیری از ذوب شدن یخ راه های بیش تری را آزمایش کنید و گزارشی در این رابطه به کلاس ارائه کنید

5- ارزشیابی:

فهرست انتظارات: گروه 1 گروه 2 گروه 3 گروه 4

1- از وسایل بدرستی استفاده می کند.

2- با توجه به مقررات عمل می کند.

3- بطور مستدل پیش بینی می کند.

4- به درستی گزارش می دهد.

5- به درستی نتیجه گیری می کند.

6- با افراد گروه به خوبی همکاری و تعامل دارد.

منابع:

1-اموزش وارزشیابی مهارتهای یادگیری.مترجمان:حسین دانش فر-طاهره رستگار

2-شيوه نامه اجرايي کارگروه تدریس پژوهش محور

3-نگرشی نودراموزش علوم تجربی دردوره ابتدایی:وین هارلن.ترجمه:شاهده سعیدی

4-نکات اساسی دراموزش علوم ابتدایی:وین هارلن.مترجمان: حسین دانش فر-طاهره رستگار

5-راهنمای عملی پزوهش (روش تحقیق ویزه دانش اموزان)

6-کتاب راهنمای تدریس عاوم پنجم دبستان

مقدمه:

راهنما

با نگاهی اجمالی به نحوه یاددهی - یادگیری در مدارس در می یابیم که گفتن، شنیدن و حفظ کردن، ارکان فعالیت های یاددهی – یادگیری را تشکیل می دهد. این مؤلفه ها با نام های مختلف از سوی صاحب نظران تعبیر شده است. رویکرد بانکی، رویکرد نتیجه محوری،پاسخ محور، معلم محور، غیر فعال و ... . در رویکرد حافظه محور، مطالب یک طرفه از سوی معلم به دانش آموزان ارائه می شود، غافل از این که این شیوه، خود، مانع یادگیری و خلاقیت است. همان طور که پیاژه گفته است، آموزش مانع خلاقیت است. باکمی تأمل در می یابیم که یادگیری به شیوه یاد شده، خلاف فطرت دانش آموزان در فرایند یاددهی – یادگیری است، چرا که دانش آموزان دوست دارند علاوه بر شنیدن، مشاهده ، لمس، سوال و جستجو کنند و تفکر، کاوشگری، آزمایش و پژوهش داشته باشند و به نوعی تفسیر و قضاوت کنند.

به عبارت دیگر، باید در فرایند تدریس فرصتی ایجاد شود تا دانش آموزان نحوه یادگیری را تمرین کنند و روش یادگیری را یاد بگیرند. این نوع یادگیری با نظریه فراشناخت در ارتباط است. آگاهی، کنترل و هدایت سازمان شناختی خود را فراشناخت می گویند. خود آغازگری، خود رهبری، خود تنظیمی، خودانگیزی، خود یادگیری، خود اندیشی، خود باوری، اعتماد به نفس، خود ارزیابی، تفکر انتقادی، تفکر خلاق، نقطه عطف نگرش یادگیری بر اساس نظریه فراشناخت است و کشف خود، در درون، درباره مطالبی که یاد می گیریم و تجربه و به کار بستن آموخته ها در زندگی، از جمله اصول نظریه فراشناخت هستند. پیام یونسکو در خصوص یادگیری نیز، بیانگر این نوع آموختن است که یادگیری را دانستن، انجام دادن، هم زیستی و زیستن تعبیر کرده است. این نوع یادگیری، متناسب با پیشرفت های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) است.

با توجه به این نکات می توان اذعان داشت که یادگیری اساساً ماهیتی علمی و پژوهشی دارد و کلاس درس، محلی است که باید دانش آموزان به شیوه علمی، مفاهیم را کشف کنند. بر اساس رویکرد علمی و پژوهشی، موضوعات درسی از سوی معلم یا داشن آموز به صورت مسأله طرح می شود. دانش آموزان برای کشف مفاهیم و بررسی محتوا به صورت گروهی یا فردی تشویق می شوند. آنها به جمع آوری اطلاعات می پردارند و جواب ها و نظریات خود را مطرح می کنند و سپس به ارزیابی جواب ها می پردازند و در نهایت بهترین جواب را ارئه می دهند. برخورد با مساله، تعریف مساله، ارائه فرضیه، آزمایش فرضیه و نتیجه گیری، مراحل روش علمی را تشکیل می دهند. پژوهش و روش علمی در اکثر موارد مترادف به کار می رود. ولی پژوهش رسمی تر و دارای فرایند وسیع تری است و معمولا منجر به ثبت گزارش می شود. با توجه به نکات یاد شده، تعریف فرایند یاددهی – یادگیری عبارت است از: مواجهه عمدی معلم و شاگرد در یک فضای آموزشی به منظور تحقق هدفهای معین. عناصر اصلی این الگو مراحل توالی فعالیت معلم و شاگرد، نقش معلم، نقش دانش آموز و نحوه ارتباط معلم و شاگرد را تشکیل می دهند.

عنصر اصلی برای تحقق فرایند یاددهی – یادگیری با رویکرد پژوهش محوری، معلم است . تبدیل روشهای تدریس نتیجه محور به فرایند محور، مساله محور، پژوهش محور، پاسخ محور به سوال محور و استفاده از روشهای نوین تدریس، مانند تدریس به روش مشارکتی، بارش مغزی و بدیعه پردازی سرآغاز موفقیت در این مسیر است. تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد تغییر در محتوای کتابهای درسی و آموزش نحوه تدریس با رویکرد فعال به ویژه در درس علوم دوره ابتدایی به طور نسبی موفق بوده است. آنچه مسلم است در کوتاه مدت، امکان زمینه سازی در همه امور برای تحقق پژوهش محوری میسر نیست. لذا بیشترین سرمایه گذاری باید در خصوص معلم باشد. ، گواه این مطلب است که وقتی کلاس های مدراس به روش کارگاهی و مشارکتی تشکیل و فرصتی فراهم شود که معلمان از تجربیات هم استفاده کنند و مانند پژوهشگر مسائل را مورد بررسی قرار دهند، با حداقل آموزش، توانایی، قابلیت و انگیزه لازم را برای اجرای روش های تدریس فعال کسب خواهند کرد . در تدریس پژوهش محور، معلم نیز همگام با دانش آموزان در جستجوی پاسخ است وسایل و امکانات را فراهم می نماید و گام به گام مراحل مختلف کاوشگری را تا رسیدن به نتایج و اهداف تعیین شده هدایت و کنترل می نماید. در این شیوه تاکید بر چگونگی حل مسئله است نه پاسخ مسئله.

در این رویکرد معلم:

به عنوان طراح برنامه درسي

وبه عنوان هدایت گر و راهنمای آموزشی

وبه عنوان ارزشياب (اثر بخشي مسئله، عملكرد دانش آموز، عملكرد معلم)نقش خویش را ایفا می کند.

همچنین فعالیت های زیر از دانش آموز مورد انتظار است:

1- مشاهده و پرسشگری

2- جستجوی اطلاعات در کتاب و سایر منابع

3- طراحی آزمایش و تحقیق

4- استفاده از وسایل و ابزار مناسب جهت گردآوری اطلاعات

5- تفسیر و تحلیل داده ها، مقایسه، توضیح و پیش بینی موقعیت ها

6- تبادل نتایج، همکاری و تعامل با دیگران

7- استفاده از تفکر منطقی و انتقادی

پیامدهای اموزشی(اهداف):1-

آشنايي فرا گيران با مراحل و نحوه انجام فرآيند پژوهش

تقويت تمايل فرا گيران به حل مسائل زندگي از طریق پژوهش

توانايي انجام پژوهش و حل مسائل از طریق کاوش

- تصميم گيري و تصميم سازي براساس پژوهش (پژوهش مبناي تصميم گيري در آموزش وپرورش)

- افزایش نشاط و طربناکی فضای تعلیم و تربیت

- ايجاد زمينه انتقال تجربيات پژوهشي معلمان به دانش آموزان

ارتقای مهارت و بهبود دیدگاه معلمان در زمینه فرایند یاد دهی- یادگیری به روش پژوهش محور

كمك به روند آموزش وپرورش وبهبود جريان فعاليت هاي ياددهي – يادگیری

گسترش وتوسعه فرهنگ پژوهش گري وپژوهش خواهي در آموزش وپرورش

- افزایش قدرت نگرش علمی و دستیابی به سطوح بالای حیطه شناخت و تقویت توانایی تفسیر و قضاوت در دانش آموزان.

- پس از خواندن این سه نظر می گویم (شما چه فکر می کنید؟) «نظر شما چیست؟»

4- در ادامه می پرسم: بچه ها منظور از اینکه گفته شد هندوانه مقداری جا می گیرد یعنی چه؟

فراگیران : یعنی هندوانه حجم دارد؟

می پرسم : معنی حجم چیست؟

فراگیران : یعنی مقدار جایی که یک چیز یا شی ء اشغال می کند

معنا و مفهوم حجم را روی تخته سیاه می نویسم

گام 2 فعال سازی

6- می پرسم (فرضیه شما چیست؟) در گرده مطرح می کنند.

گام 3 مرحله ارائه : توصیف

9- در این هنگام کل کلاس را مخاطب قرار داده (خوب از انجام این آزمایش چه نتیجه ای گرفتید)

نظرات دانش آموزان را می شنویم و در صورت نیاز خود به تکمیل آن می پردازیم.

10- در این قسمت مجدداً از دانش آموزی که با (نظر دوم کارتون مفهومی موافق بود) می پرسم حالا نظرت چیست؟

11- در این قسمت برای اینکه زمینه را برای انجام یک تکلیف در بخش استحکام آماده نمایم رو به فراگیران می گویم:

گام 4 مرحله استحکام یا گسترش : در این قسمت با توجه به علایق فراگیران تکالیفی را برای آنان مشخص می کنم.

1- حجم اجسام نامنظم را به روشی که گفتم به دست آورید.

5- به یکی از سایت های ویکی پدیا با وبلاک کعبه مراجعه کنید و حجم کعبه را بدست آورید

گام 5 مرحله ارزشیابی : که کار طی مراحل تدریس انجام می گردد.

پس از پایان کار به دانش آموزان خدا قوت گفته و با ذکر صلوات جلسه را به پایان می رسانیم .

فرم های ارزشیابی

در هر چک لیست در ذیل نام هر دانش آموز شماره ی های 1 تا 4 نوشته شده است

شماره 1 (نیاز به تلاش ) شماره ی 2 (قابل قبول ) شماره 3 (خوب) و شماره 4 (عالی) را نشان می دهد.

ارزشیابی گفت و گوی استدلالی (چانه زنی)

با سلام جهت استفاده از مطالب صلوات بر محمد و آل محمد بفرستيد و لطفاً لينك ما را در وبلاگ يا وبسايت خود قرار دهيد و به دوستان خود معرفي نماييد باتشكر - مديريت وبلاگ